آب مرواريد، كدر شدن عدسي چشم است كه منجر به مشكلات بينايي مي‌شود. در مراحل اوليه، استفاده از نور قوي و عينك، مشكلات بينايي ناشي از آب مرواريد را كمتر مي‌كند. اما در مراحل بعدي بيماري، انجام جراحي براي بهبود بينايي ضروري است. امروزه عمل جراحي آب مرواريد كم خطر و بسيار موثر است.
به گزارش سرويس «سلامت» خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، عدسي ساختمان شفاف و بدون رگ با قطر حدود 9 ميلي متر و ضخامت 4 ميلي متر است كه در قسمت مياني كره چشم قرار گرفته و باعث تمركز نور بر روي شبكيه مي‌شود. شبكيه لايه حساس به نور در چشم است كه پيام‌هاي بينايي را دريافت مي‌كند.
در يك چشم طبيعي نور از عدسي عبور كرده و روي شبكيه متمركز مي‌شود. براي ايجاد يك تصوير دقيق، عدسي بايد شفاف باشد.
آب مرواريد چيست؟
عدسي از آب و پروتئين ساخته شده و شفاف است تا نور بتواند از آن عبور كند. گاهي اوقات بخشي از اين پروتئين‌ها تغيير يافته و منجر به كدورت قسمت‌هايي از عدسي مي‌شوند. در نتيجه نور به خوبي به شبكيه نمي‌رسد و اختلال بينايي ايجاد مي‌شود كه اين پديده را آب مرواريد مي‌نامند.
در مراحل اوليه كه تنها بخش كوچكي از عدسي كدر شده است شايد آب مرواريد مشكلي ايجاد نكند، اما در بيشتر مواقع اين روند ادامه مي‌يابد و بخش بزرگي از عدسي كدر مي‌شود و بينايي را مختل مي‌سازد. سرعت پيشرفت آب مرواريد در بين افراد مختلف متفاوت است. آب مرواريد ناشي از افزايش سن به تدريج و طي چند سال پيشرفت مي‌نمايد. آب مرواريد در افراد جوان و افراد ديابتي ممكن است به سرعت و طي چند ماه پيشرفت نمايد ولي سرعت پيشرفت آب مرواريد در هر فرد را نمي‌توان دقيقا پيشگويي كرد.
آب مرواريد از چشمي به چشم ديگر سرايت نمي‌كند اگرچه افراد زيادي مبتلا به آب مرواريد در هر دو چشم هستند، ولي هميشه سرعت پيشرفت بيماري در دو چشم يكسان نيست. مطالب زيادي در مورد آب مرورايد ناشي از سن روشن شده است، اما هنوز هيچ علت قطعي براي آن مشخص نگرديده است. دانشمندان علل متعددي از جمله سيگار كشيدن، بيماري قند و تماس زياد با نور خورشيد را براي ابتلا به آن ذكر مي‌كنند.
انواع مختلف آب مرورايد كدامند؟
الف – آب مرورايد ناشي از افزايش سن: عدسي نيز همانند ساير قسمت‌هاي بدن، در طول زندگي به رشد خود ادامه مي‌دهد و لايه‌هايي به سطح خارجي آن اضافه مي‌شود كه با گذشت زمان لنز سخت مي‌شود و شفافيت خود را از دست مي‌دهد.
آب مرواريد ناشي از افزايش سن شايع‌ترين نوع آب مرواريد است و بين سنين 65 تا 74 سالگي، 50 درصد افراد و بالاي سن 75 سالگي، 70 درصد افراد به آن مبتلا مي‌شوند، اما مي‌تواند از 35 سالگي به بعد شروع شود.
ب – آب مرواريد ناشي از ساير بيماري‌ها: اين نوع آب مرواريد در افرادي كه بيماريهاي مشخص ديگري از جمله ديابت (بيماري قند) دارند ديده مي‌شود. گاهي بروز آب مرواريد در رابطه با مصرف داروهاي كورتون دار است.
پ- آب مرواريد ناشي از ضربه: گاهي بلافاصله پس از صدمات چشمي و گاهي سالها بعد از آن ديده مي‌شود.
ت- آب مرواريد مادرزادي: برخي بچه‌ها با آب مرورايد به دنيا مي‌آيند يا اين‌كه در كودكي به آن مبتلا مي‌شوند كه معمولا در هر دو چشم است. اين آب مرواريد ممكن است در بينايي اختلال ايجاد نكند، اما در صورت ايجاد اختلال حتما بايد جراحي شود.
علائم آب مرواريد چيست؟
شايع‌ترين علائم اين بيماري عبارت اند از:
الف – تار شدن يا محو شدن بينايي.
ب- حساس شدن به روشنايي: درخشندگي زياد نور اتومبيل‌ها در شب، خيرگي و پخش نور چراغ‌ها و نور آفتاب، ديدن هاله اطراف چراغ‌ها.
پ- كم رنگ شدن يا محو شدن رنگ‌ها.
ت – ديد كم در شب.
ث- دو بيني يا چند بيني (كه با افزايش شدت آب مرواريد وضعيت بدتر مي‌شود).
ج- افزايش ديد نزديك، تغيير مداوم شماره عينك و يا لنز تماسي.
اين علائم مي‌تواند ناشي از ساير بيماريهاي چشمي نيز باشند، پس اگر دچار هر يك از اين علائم شديد حتما به چشم پزشك مراجعه كنيد.
در آب مرواريد خفيف، اختلال بينايي شايد بسيار ناچيز باشد. اما با افزايش ميزان آب مرواريد، بينايي به تدريج بد تر مي‌شود. بعضي از مبتلايان همزمان با كاهش ديد دور احساس مي‌كنند كه ديد نزديك آنها بهتر شده اما اين تغيير، موقتي است و با افزايش ميزان آب مرواريد، ديد دور و نزديك، هر دو بدتر خواهد شد.
چگونه آب مرواريد تشخيص داده مي‌شود؟
تشخيص آب مرواريد با مشاهده عدسي كدر شده توسط دستگاه‌هاي چشم پزشكي صورت مي پذيرد. ارزيابي با چراغ قوه قابل اعتماد نيست، زيرا همراهي بعضي از بيماري‌ها با آب مرواريد از جمله آب سياه با چراغ قوه قابل تشخيص نيست. براي تشخيص صحيح، معايناتي كه توسط چشم پزشك انجام مي‌شود شامل موارد زير است:
الف- اندازه گيري قدرت بينايي.
ب- گشاد كردن مردمك كه با مصرف قطره‌هاي چشمي صورت مي‌گيرد و به چشم پزشك اجازه مي‌دهد تا تمام قسمت‌هاي عدسي و شبكيه را كاملا معاينه كند.
پ- تونومتري: با اين معاينه فشار چشم اندازي گيري مي‌شود. افزايش فشار ممكن است علامت گلوكوم (آب سياه ) باشد.
همچنين چشم پزشك ممكن است معاينات ديگري براي بررسي سلامت ساير اجزاي چشم نيز انجام دهد.
درمان آب مرواريد چگونه است و چه زماني عمل مي‌شود؟
در مراحل اوليه آب مرواريد، وضعيت بينايي با استفاده از عينك، عدسي‌هاي بزرگ نما و نورهاي قوي‌تر بهبود مي‌يابد. اما اگر اين تدابير كمك كننده نباشد، جراحي تنها راه درمان است كه شامل خارج كردن عدسي كدر شده و جايگزيني آن با عدسي مصنوعي است. دارو، قطره، ورزش يا عينك مانع بروز يا بهبود آب مرواريد نمي‌شوند.
زمان عمل با توجه به نياز و شرايط هر فرد متفاوت است. در افراد مسن كه نياز چنداني به ديد كامل ندارند ممكن است ديرتر نياز به انجام جراحي باشد. به هرحال شما با كمك چشم پزشك در اين زمينه تصميم خواهيد گرفت.
«آب مرواريد زماني نياز به جراحي دارد كه اختلال بينايي، انجام فعاليت‌هاي شغلي يا روزمره مانند رانندگي، مطالعه و تماشاي تلويزيون را مختل كند و نيازي به رسيدن آب مرواريد نيست»
در اغلب موارد، انتظار براي انجام عمل آب مرواريد ضرري به چشم نمي رساند. اگر هر دو چشم به آب مرواريد مبتلا باشند پزشك آنها را در يك زمان جراحي نمي‌كند. هر چشم بايد به طور جداگانه تحت عمل جراحي قرار گيرد.
در صورتي ه وضعيت اورژانسي نباشد بهتر است حداقل 4 ماه بين دو عمل فاصله باشد. گاهي اوقات در بيماران مبتلا به بيماري قند جهت معاينه شبكيه و درمان ضايعات ناشي از بيماري انجام عمل آب مرواريد ضروري است.
اگر آب مرواريد عمل نشود چه اتفاقي مي‌افتد؟
با تاخير در عمل جراحي به تدريج بينايي فرد كاهش يافته به طوري كه در حد شمارش انگشتان و يا فقط درك نور خواهد رسيد، در اين مرحله در تعداد كمي از بيماران ممكن است منجر به افزايش فشار داخل چشم (آب سياه) شود و در نتيجه نياز به جراحي اورژانس پيدا مي‌كند كه عوارض و خطرات آن بيشتر از جراحي معمول است.
بنابراين در صورتي كه تشخيص آب مرواريد داده شده اما به عللي جراحي آن امكان‌پذير نيست، بيمار بايد تحت نظر چشم پزشك باشد تا به مرحله اورژانس نرسد.
آيا عمل جرحي آب مرواريد موثر است؟
امروزه اين عمل يكي از رايج ترين، بي خطرترين و موثرترين اعمال جراحي چشم به شمار مي‌رود. حدود 90 درصد افرادي‌كه تحت اين عمل قرار مي‌گيرند، ديد بهتري پيدا مي‌كنند مگر اين‌كه مشكلي در قرنيه، شبكيه يا عصب بينايي وجود داشته باشد.
عمل جراحي توسط چشم پزشك (فردي كه براي تشخيص و درمان همه بيماريهاي چشم آموزش ديده است) انجام مي‌شود. جراحان كاتاراكت معمولا چشم پزشك‌هاي عمومي هستند كه پس از طي دوره عمومي، 4 سال دوره دستياري را به صورت آموزش بيمارستاني گذرانده‌اند.
قبل از عمل جراحي چه بايد كرد؟
اگر شما مي خواهيد تحت اين عمل قرار بگيريد در نظر داشته باشيد كه يك يا دو هفته قبل از جراحي، پزشك آزمايش‌هايي درخواست مي‌كند كه شامل آزمايش‌هاي خون و ادرار، عكسبرداري از قفسه سينه و تعيين قدرت لنز داخل چشمي است. در صورتي‌كه دچار افزايش فشار خون يا قند خون هستيد قبل از عمل بايد حتما زير نظر متخصص داخلي، درمان و تحت كنترل قرار بگيريد. روز قبل از عمل حمام كنيد و 6 ساعت قبل از عمل نبايد چيزي بخوريد.
چگونه آب مرواريد خارج مي‌شود؟
دو راه عمده وجود دارد كه جراح چشم پزشك تفاوت‌هاي آن‌را شرح داده و به شما كمك مي‌كند تا با توجه به وضعيت خاص خود، بهترين شيوه را انتخاب كنيد. نتايج بينايي هر دو روش در پايان سه ماه يكسان است.
الف- فيكو (فيكو امولسي فيكيشن): جراحي در كنار قرنيه (سطح شفاف و گنبدي شكل كه جلو چشم را تشكيل مي‌دهد) برش كوچكي ايجاد و سپس يك وسيله ظريف را وارد چشم مي كند.
اين وسيله امواج مافوق صوت را به داخل عدسي منتقل كرده و باعث خرد شدن عدسي كدر شده مي‌شود، سپس به وسيله مكش، تكه‌هاي كدر شده از چشم خارج مي‌شوند. بسياري از اعمال جراحي امروزه از طريق فيكو انجام مي‌شوند. اين عمل، عمل جراحي آب مرواريد با برش كوچك نيز ناميده مي‌شود.
ب – عمل جراحي خارج كپسولي: پزشك بريدگي بزرگتري در كنار قرنيه ايجاد مي‌كند و هسته سخت و كدر عدسي را خارج مي كند و باقي مانده آن توسط مكش خارج مي‌شود.
در بسياري از موارد، عدسي داخل چشمي IOL (آي – ا – ال) جايگزين عدسي خارج شده مي‌گردد. IOL در واقع يك عدسي مصنوعي شفاف مي باشد كه نياز به مراقبت نداشته و يك جزء دائم در چشم محسوب خواهد شد. در ضمن به علت آن كه IOL در داخل چشم قرار مي‌گيرد، شما آن را نمي‌بينيد و احساس نمي‌كنيد. به وسيله IOL بينايي‌تان بهبود مي‌يابد چون اين وسيله باعث انتقال و تمركز نور روي شبكيه مي‌شود. بعضي افراد به علل مختلف از جمله مشكلات حين عمل جراحي و يا بيماريهاي ديگر چشمي نمي توانند از IOL بهره مند شوند. براي اينگونه افراد لنزهاي تماسي يا عينك‌هايي با بزرگنمايي زياد توصيه مي‌شود.
در حين جراحي چه اتفاقاتي رخ مي‌دهد؟
پس از ورود به اتاق عمل كلينيك يا بيمارستان، قطره چشمي براي گشاد كردن مردمك استفاده مي‌شود، سپس اطراف چشم‌ها با محلول ضد عفوني كننده شسته و تميز مي‌شود. عمل جراحي معمولا حدود يك ساعت طول مي‌كشد و بدون درد است. جراحي مي‌تواند تحت تاثير بي حسي موضعي (با تزريق ماده بي حس كننده در زير چشم و اطراف پلك) و يا با بيهوشي عمومي انجام گيرد كه بستگي به وضعيت جسماني شما و نظر متخصص قلب و جراح چشم دارد.
در روش بيهوشي عمومي معمولا در طول عمل هيچ چيز حس نخواهيد كرد و پس از برخاستن از بيهوشي از عمل جراحي چيزي به خاطر نخواهيد داشت. بعد از عمل روي چشم شما پانسمان گذاشته مي‌شود و سپس مدتي در بيمارستان استراحت مي‌كنيد و از شما مراقبت خواهد شد تا دچار مشكلي نشويد. تقريبا تمامي بيماران در همان روز مي‌توانند مرخص شوند.
بعد از جراحي چه مي شود؟
احساس خفيف ناراحتي و جسم خارجي تا مدتي بعد از عمل، طبيعي است. اشك ريزش خفيف و ترشح مختصر شايع است. چشم ممكن است به نور و تماس حساس شود. در صورت احساس ناراحتي، براي 1 تا 2 روز اول ممكن است پزشك هر 4 تا 6 ساعت مسكن تجويز كند. بعد از اين مدت، احساس ناراحتي معمولا از بين مي رود.
در بسياري موارد ترميم برش تا حدود 6 هفته طول مي‌كشد. بعد از جراحي پزشك برنامه زمان بندي شده‌اي را براي انجام معاينات، جهت بررسي پيشرفت ترميم زخم و كنترل فشار داخل چشم تعيين مي‌كند. تا چند هفته پس از عمل بايد از قطره‌هاي چشمي استفاده كرد. از پزشك در مورد نحوه و زمان استفاده و اثرات جانبي داروها سوال كنيد. در طول ماه اول بايد از يك پوشش يا عينك براي محافظت از چشم استفاده كنيد. از ماليدن و يا فشار دادن چشم‌ها اجتناب كنيد. سعي كنيد خم نشويد و اجسام سنگين را بلند نكنيد. در روش فيكو پس از يك هفته و در روش خارج كپسولي تا دو هفته پس از عمل جراحي، نماز را نشسته به جاي آوريد تا فشار داخل چشم بالا نرود.
مي‌توانيد قدم بزنيد، از پله‌ها بالا برويد و كارهاي سبك انجام دهيد. پس از 5 روز در روش فيكو و پس از يك هفته در روش خارج كپسولي مي‌توان حمام كامل كرد. فقط مراقبت باشيد آب به داخل چشمتان نرود.
پس از عمل هيچ نوع پرهيز غذايي خاصي نداريد و رژيم غذايي و دارويي شما (به جز داروهاي چشمي) همانند وضعيت پيش از عمل است.
چه عوارضي ممكن است در اثر عمل كاتاراكت حاصل شود؟
عمل كاتاراكت‌هاي معمولي كه با بيماري ديگري توام نيستند در 99-95 درصد موارد بدون عارضه انجام مي‌شود ولي انجام عمل جراحي بدون عارضه را هيچ جراحي نمي تواند صد در صد ضمانت كند و ممكن است حين عمل و يا پس از انجام عمل عوارضي حاصل شود كه به طور مختصر به آنها اشاره مي‌شود.
الف: خونريزي پشت كره چشم هنگام تزريق ماده بي حسي كه اگر شديد بايد منجر به تعويق عمل براي چند هفته خواهد شد.
ب: پاره شدن كپسول عدسي كه اگر زياد باشد ممكن است امكان كارگذاري لنز در اتاق خلفي وجود نداشته باشد و جراح مجبور شود لنز را در اتاق قدامي قرار دهد.
پ: خونريزي شديد داخل چشم كه احتمال ايجاد آن خيلي كم است ولي افراد خيلي مسن و افراد با فشار خون بالا ممكن است دچار آن شوند.
ت: التهاب قرنيه كه از فرداي عمل آشكار مي‌شود ممكن است موقت و يا دائمي باشد.
ث: التهاب داخل چشمي كه معمولا 2-1 روز پس از عمل شروع و تا چند روز ممكن است ادامه يابد.
ج: عفونت داخل چشمي كه ممكن است از 20-2 روز بعد از عمل تظاهر كند كه علامت آن درد شديد چشم، حساسيت به نور، ورم پلك‌ها و كاهش ديد است و بيمار بايد فورا مورد درمان قرار گيرد.
چ: ايجاد تغييراتي در مايع داخل چشم (زجاجيه) و جداشدگي پرده شبكيه كه ممكن است در طي ماهها يا سالها بعد از عمل اتفاق بيافتد.
ح: ساير عوارض ديگر مثل آستيگماتيسم، دوربيني و نزديك بيني نيز از عوارض عمل كاتاراكت و لنز داخل چشمي هستند.
علائم شروع اين عوارض به صورت درد، اشك ريزش، حساسيت به نور، كاهش ديد، ورم پلك، سرخي غير عادي چشم و جرقه‌هاي نوراني است. با مراجعه سريع به چشم پزشك اين عوارض معمولا به طور موفقيت آميزي درمان خواهند شد.
چه زماني بينايي طبيعي مي‌شود؟
چند روز پس از عمل مي‌توان فعاليت‌هاي روزانه را شروع كرد. اما بينايي ممكن است تا مدتي كامل نباشد. پس از عمل، چشم براي عادت كردن با شرايط جديد نياز به زمان دارد تا به طور مناسبي با چشم ديگر هماهنگي ايجاد كند، بخصوص اگر چشم مقابل دچار آب مرواريد باشد. در مورد زمان شروع مجدد رانندگي در صورتي‌كه ديد كافي داشته باشيد منعي وجود ندارد.
اگر IOL در چشم تعبيه شده باشد ممكن است رنگ‌ها خيلي روشن و يا مختصري آبي به نظر برسند. همچنين اگر در نور شديد خورشيد قرار بگيريد همه چيز براي چند ساعت كمي قرمز به نظر مي‌رسد. اين اختلالات به اين دليل است كه عدسي مصنوعي در چشم شما كاملا شفاف است و نور زيادي به داخل چشم راه مي‌يابد. در عرض چند ماه پس از تعبيه IOL اين تغييرات از بين مي‌رود. پس از عمل چشم ممكن است نياز به عينك جديدي پيدا كنيد كه بعد از 2 تا 3 ماه تجويز خواهد شد.
«آب مرواريد ثانويه» يعني چه؟
در تكنيك‌هاي جديد جراحي، كپسول خلفي عدسي از چشم خارج نمي‌شود. گاهي اوقات اين لايه كدر شده و بينايي را محو مي‌كند، اين پديده «آب مرواريد ثانويه» ناميده مي‌شود كه مي تواند ماهها يا سالها پس از عمل اتفاق بيافتد. در بيماران جوان‌تر احتمال بروز آن بيشتر است و در 40 تا 60 درصد موارد اتفاق مي‌افتد. برخلاف آب مرواريد اين پديده نياز به جراحي ندارد و به وسيله ليزر درمان مي‌شود.
در تكنيكي به نام كپسولوتومي با ليزر ياگ (YAG) ، پزشك سوراخ كوچكي در لايه كدر شده ايجاد مي‌كند تا نور از آن عبور كند. اين درمان بدون درد بوده و سرپايي انجام مي‌شود.
چگونه مي‌توان از بينايي محافظت كرد؟
اگرچه نمي‌دانيم كه چگونه بايد از آب مرواريد پيشگيري نمود اما افراد بالاي 60 سال در معرض مشكلات بينايي زيادي هستند و اگر 60 سال و يا بيشتر داريد، سالي يك‌بار بايد مورد معاينات كامل چشمي قرار بگيريد. اين معاينات امكان تشخيص علائم بيماريهاي آب مرواريد، آب سياه، مشكلات نقطه حساس بينايي ناشي از سن و ساير اختلالات بينايي را به پزشك مي‌دهد.