تفاوت دیسک کمر و آرتروز در چیست و چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
درد کمر یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که امروزه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از آن رنج می‌برند. بسیاری از افراد زمانی که دچار کمردرد می‌شوند، گمان می‌کنند دچار «دیسک کمر» شده‌اند، در حالی که این درد می‌تواند ناشی از بیماری‌های مختلفی از جمله آرتروز ستون فقرات نیز باشد.
اگرچه هر دو بیماری می‌توانند باعث درد، محدودیت حرکتی و ناتوانی شوند، اما ماهیت و روند ایجادشان کاملاً متفاوت است. شناخت تفاوت میان آن‌ها نه تنها برای بیماران، بلکه برای پزشکان نیز اهمیت دارد تا بتوانند مسیر درمان را با دقت و ایمنی بیشتری انتخاب کنند.
دیسک کمر چیست؟
ستون فقرات انسان از ۳۳ مهره تشکیل شده که بین مهره‌های کمری، بالشتک‌هایی انعطاف‌پذیر به نام دیسک بین‌مهره‌ای قرار دارند. این دیسک‌ها مانند ضربه‌گیر عمل می‌کنند و از ساییدگی و فشار بیش از حد بین مهره‌ها جلوگیری می‌کنند.
وقتی بخش مرکزی دیسک (ماده ژله‌ای یا «نوکلئوس پولپوزوس») از لایه بیرونی خود بیرون می‌زند یا پاره می‌شود، به آن فتق دیسک یا دیسک کمر گفته می‌شود.
علائم دیسک کمر
علائم بسته به محل و شدت فتق متفاوت است، اما معمولاً شامل موارد زیر می‌شود :
- درد در قسمت پایین کمر یا باسن که به پا تیر می‌کشد (درد سیاتیکی)
- بی‌حسی یا گزگز در پاها
- ضعف عضلانی در ساق یا کف پا
- درد هنگام نشستن یا خم شدن
- کاهش دامنه حرکتی در ستون فقرات
درمان دیسک معمولاً از استراحت نسبی، فیزیوتراپی، دارودرمانی و تزریقات ضدالتهاب آغاز می‌شود و در موارد شدید، جراحی دیسک کمر مدنظر قرار می‌گیرد.
آرتروز کمر چیست؟
آرتروز یا استئوآرتریت ستون فقرات نوعی بیماری تخریبی مفاصل است که در آن، غضروف مفصل‌های بین مهره‌ای به مرور زمان فرسوده می‌شود. این بیماری بیشتر در سنین بالا دیده می‌شود، اما در افرادی که سبک زندگی کم‌تحرک یا شغل‌های سنگین دارند نیز بروز می‌کند.
علائم آرتروز کمر
- درد مزمن در ناحیه کمر یا گردن
- خشکی و سفتی ستون فقرات به‌ویژه هنگام بیدار شدن از خواب
- کاهش انعطاف‌پذیری در حرکات
- گاهی صدای ساییده شدن مهره‌ها هنگام حرکت
در آرتروز برخلاف دیسک، درد معمولاً پخش‌شونده نیست و به پا تیر نمی‌کشد، مگر آن‌که خارهای استخوانی ایجادشده بر روی مهره‌ها به اعصاب فشار آورند.
چگونه می‌توان تفاوت بین دیسک و آرتروز را تشخیص داد؟
تشخیص دقیق فقط از طریق معاینه و بررسی‌های تصویربرداری ممکن است. پزشک متخصص ارتوپد یا طب فیزیکی معمولاً مراحل زیر را انجام می‌دهد :
معاینه فیزیکی
پزشک حرکات ستون فقرات، میزان درد، بازتاب‌های عصبی و قدرت عضلات را بررسی می‌کند.
در دیسک معمولاً علائم عصبی (مثل بی‌حسی و ضعف عضلات) وجود دارد، اما در آرتروز بیشتر خشکی و درد مکانیکی دیده می‌شود.
تصویربرداری با MRI
MRI بهترین روش برای مشاهده فتق دیسک است. این روش وضعیت دیسک‌ها، ریشه‌های عصبی و کانال نخاعی را با دقت بالا نشان می‌دهد.
رادیوگرافی (X-ray)
در آرتروز، عکس رادیولوژی معمولاً خارهای استخوانی (استئوفیت) و کاهش فاصله بین مهره‌ها را نشان می‌دهد.
سی‌تی اسکن یا میلوگرافی
در برخی موارد خاص برای بررسی دقیق‌تر ساختار استخوانی یا فشردگی نخاع استفاده می‌شود.
نقش سبک زندگی در پیشگیری از این بیماری‌ها
چه دیسک و چه آرتروز، هر دو تا حد زیادی قابل پیشگیری‌اند. عوامل خطر مشترک شامل :
- نشستن طولانی‌مدت و وضعیت بد بدن
- اضافه وزن
- ضعف عضلات شکم و کمر
- فعالیت‌های سنگین یا حرکات ناگهانی
- سیگار و کم‌تحرکی
بنابراین تقویت عضلات مرکزی بدن (Core Muscles)، حفظ وزن متعادل و داشتن تحرک روزانه از بهترین راه‌های پیشگیری محسوب می‌شوند.
درمان‌های غیرجراحی و توان‌بخشی
در سال‌های اخیر، رویکرد درمانی در هر دو بیماری به سمت درمان‌های غیرتهاجمی حرکت کرده است :
- تزریق‌های هدفمند اپیدورال یا فاست برای کاهش التهاب
- فیزیوتراپی با دستگاه‌های تحریک الکتریکی (TENS)
- تمرینات اصلاحی و تقویتی ستون فقرات
- درمان دستی (Manual Therapy) برای بهبود حرکت مفاصل
- و در نهایت اصلاح سبک زندگی و ارگونومی بدن
چه شباهت هایی باعث اشتباه بیماران می‌شود؟
بسیاری از بیماران تفاوت میان دیسک و آرتروز را تشخیص نمی‌دهند، زیرا هر دو باعث درد و خشکی می‌شوند. اما تفاوت اصلی در منشأ درد است :
- در دیسک، درد ناشی از فشار بر ریشه عصب است.
- در آرتروز، درد از استخوان‌ها و مفاصل فاست سرچشمه می‌گیرد.
گاهی هم ممکن است فرد همزمان به هر دو بیماری دچار شود؛ به‌ویژه در افراد بالای ۵۰ سال یا کسانی که سابقه کار سنگین دارند.
نگاهی علمی به ارتباط دیسک و آرتروز
مطالعات جدید نشان داده‌اند که بین این دو بیماری نوعی ارتباط زیستی و مکانیکی وجود دارد.
وقتی دیسک‌ها تخریب می‌شوند و ارتفاع‌شان کاهش می‌یابد، فشار بیشتری به مفاصل فاست وارد می‌شود؛ این فشار در طول زمان باعث آرتروز همان مفاصل می‌شود.
به همین دلیل، در تصویربرداری MRI اغلب هر دو آسیب همزمان دیده می‌شوند.
بنابراین ارتوپدها در تشخیص باید به الگوی کلی آسیب در ستون فقرات توجه کنند، نه صرفاً یک بخش از آن.
توصیه‌های عمومی برای مراقبت از ستون فقرات
- وضعیت نشستن : صاف بنشینید، شانه‌ها را عقب نگه دارید و پاها را روی زمین قرار دهید.
- بلند کردن اجسام : از زانو خم شوید، نه از کمر.
- فعالیت بدنی منظم : پیاده‌روی، شنا یا یوگای مخصوص ستون فقرات.
- استفاده از تشک مناسب : نه خیلی نرم و نه خیلی سفت.
- کنترل وزن : اضافه‌وزن فشار زیادی به مهره‌ها وارد می‌کند.
سؤالات متداول
آیا دیسک کمر می‌تواند باعث آرتروز شود؟
بله، در صورت تخریب دیسک‌ها و کاهش ارتفاع بین مهره‌ها، فشار بر مفاصل فاست افزایش می‌یابد و ممکن است آرتروز در همان ناحیه ایجاد شود.
آیا آرتروز درمان قطعی دارد؟
آرتروز درمان قطعی ندارد، اما با فیزیوتراپی، ورزش و اصلاح سبک زندگی می‌توان پیشرفت آن را به‌طور قابل‌توجهی کند کرد.
کدام خطرناک‌تر است: دیسک یا آرتروز؟
دیسک معمولاً خطرناک‌تر است، زیرا ممکن است به اعصاب فشار بیاورد و در صورت بی‌توجهی، باعث ضعف یا بی‌حسی دائمی شود.
آیا جراحی دیسک همیشه لازم است؟
خیر. بیش از ۸۰٪ بیماران با درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، دارودرمانی و تزریق‌های تخصصی بهبود می‌یابند.
بهترین زمان مراجعه به پزشک چه موقع است؟
هرگاه درد بیش از دو هفته ادامه داشت یا همراه با گزگز و ضعف در پا بود، مراجعه به متخصص ضروری است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
- اگر درد به پاها انتشار دارد.
- اگر همراه با بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع است.
- اگر با تب یا کاهش وزن همراه است.
چرا کلینیک خیریه امام علی ابن ابیطالب (ع) می‌تواند انتخاب مناسبی برای خدمات ارتوپدی شما باشد؟
کلینیک خیریه امام علی ابن ابیطالب (ع) واقع در شهرک غرب تهران است. ویژگی های برجسته این مرکز شامل موارد زیر است :
- رعایت دقیق پروتکل‌های ضدعفونی و ایمنی
- دسترسی آسان برای ساکنین غرب تهران
- حضور و همراهی تیمی متشکل از متخصصان مجرب
- ارائه طیف وسیعی از خدمات درمانی
- برخورداری از پرسنل خوب و مجرب
- محیطی آرام و منظم
- دارای تعرفه خیریه
نتیجه‌گیری
دیسک کمر و آرتروز هر دو از بیماری‌های شایع و ناتوان‌کننده ستون فقرات هستند، اما از نظر علت، علائم و درمان تفاوت‌های مهمی دارند. دیسک معمولاً در سنین میانسالی و بر اثر فشار ناگهانی ایجاد می‌شود، در حالی که آرتروز نتیجه فرسایش تدریجی و بالا رفتن سن است. تشخیص دقیق فقط با معاینه و تصویربرداری تخصصی ممکن است. اگر از کمردرد مزمن یا تیرکشنده رنج می‌برید، بهتر است پیش از هر تصمیم درمانی، به پزشک متخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپیست مراجعه کنید تا علت اصلی مشخص شود. کلینیک خیریه امام علی ابن ابیطالب (ع) با رویکرد جامع و تیم تخصصی خود، بیماران را از مرحله تشخیص تا پیگیری‌های بعدی همراهی می‌کند تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود.
برای ارتباط با ما و رزرو نوبت درمانگاه خیریه امام علی ابن ابیطالب (ع)، می توانید با شماره 02188362413 تماس حاصل فرمایید.