روزه‌داری یکی از واجبات دین اسلام است و تمامی مسلمانانی که دارای سلامت جسمی هستند و به سن تکلیف رسیده‌اند، در یک دوره 29-30 روزه در ماه رمضان باید این فریضه را به‌جا آورند. با توجه به افزایش شیوع دیابت در جهان، افراد زیادی با دیابت زندگی می‌کنند و بسیاری از آنها تمایل دارند که روزه بگیرند. درنتیجه لازم است که برای مدیریت قند خون در ماه رمضان مانند سایر موقعیت ها نکات لازم را آموزش ببینیم.
آیا افراد دیابتی می‌توانند روزه بگیرند؟
با توجه به اینکه روزه‌داری در سبک زندگی افراد تغییراتی مانند گرسنگی طولانی مدت، عدم مصرف دارو های خوراکی، تغییر ساعت خواب را ایجاد می‌کند، در این دوره افراد دیابتی ممکن است نوسانات قند خون بیشتری را تجربه کنند. که این نوسانات می‌توانند به شکل افت قندهای مکرر یا قند های بالا تجربه شوند. بنابراین لازم است که افراد مبتلا به دیابت که تمایل به روزه‌داری دارند، در قدم اول لازم است 8 هفته قبل از شروع ماه رمضان با پزشک خود مشورت کنند. درصورتی‌که شرایط جسمی و کنترل قند خون آنها مناسب باشد و از نظر پزشک مشکلی وجود نداشته باشد می‌توانند این فریضه را بجا آورند.
اما درصورتی‌که پزشک روزه‌داری را منع کند، و فرد دیابتی شرایط جسمی به‌جا آوردن این فریضه را نداشته باشد، باید طبق نظر پزشک خود عمل کند و از روزه‌داری اجتناب کند. زیرا روزه‌داری برای بهبود وضعیت جسمی و روحی و بالا بردن سطح سلامت توسط دین اسلام توصیه شده است.
موارد مرتبط با روزه‌داری در افراد مبتلا به دیابت که نیازمند مشورت با پزشک متخصص می باشد
روزه‌داری با دیابت می‌تواند چالش‌های زیادی را به همراه داشته باشد و فرد دیابتی را در معرض برخی خطرات قرار دهد.
اما خطرات روزه‌داری برای مبتلایان به دیابت، از فردی به فرد دیگر متفاوت است و پزشک با توجه به عوامل زیر صلاحیت فرد را برای روزه‌داری تعیین می‌کند :
• نوع دیابت : افراد مبتلابه دیابت نوع یک در معرض خطر نوسانات قند بیشتری نسبت به افراد مبتلابه دیابت نوع 2 هستند.
• وضعیت کنترل قند خون : در ماه مبارک رمضان در صورت بالا بودن ای‌وان‌سی توصیه می شود حتما به پزشک خود مراجعه کنید.
• دفعات افت قند خون و افت قند بدون علامت : افرادی که افت قند را به‌صورت روزانه یا چند مرتبه در هفته تجربه می‌کنند، ممکن است با روزه گرفتن، احتمال افت قند و دفعات آن افزایش یابد. همچنین افرادی که افت قندهای بدون علامت‌دارند، در معرض خطر افت قند بیشتری نسبت به سایر افراد قرار دارند.
• دارو های مورد استفاده : استفاده از انسولین نسبت به داروهای خوراکی احتمال نوسانات قند را در فرد افزایش می‌دهد. بخصوص افرادی که تزریق‌های متعدد انسولین در طول روز دارند.
• بارداری، سالمندی، اختلالات شناختی و ضعف جسمی : پزشک معالج با توجه به فاکتورهای ذکرشده روزه‌داری را برای فرد دیابتی توصیه یا منع می‌نماید. در صورت تائید پزشک برای روزه‌داری لازم است افراد دیابتی با چالش‌های کنترل قند خون و مدیریت دیابت در این شرایط آشنا شوند.
چالش های کنترل قند خون در روزه‌داری که نیازمند مشورت با پزشک می باشد
• کم‌آبی بدن (دهیدراتاسیون)
• دفعات تست قند
• تنظیم نوع و دوز داروها
• تنظیم برنامه غذایی مناسب
• تنظیم ساعت خواب
• فعالیت بدنی در ماه رمضان
نکاتی که بیماران دیابتی روزه دار باید رعایت کنند
• بیماران دیابتی نباید در وعده سحر از مقدار زیادی مواد قندی استفاده کنند، زیرا قند خون بالا از طریق ادرار دفع می شود و با خود آب را هم دفع می کند. به همین دلیل توصیه می شود در وعده سحر بیشتر از مواد پروتئینی، یک مقدار چربی و به خصوص سبزیجاتی مثل کاهو استفاده شود. سبزیجات حاوی فیبر هستند و آب را به خود جذب می کنند و در عین حال میزان جذب مواد قندی را کاهش می دهند.
• وعده افطار را هم نباید با آب خیلی خنک آغاز کرد. برای این منظور بهتر است از آب جوش یا چای استفاده شود. بعد از باز کردن روزه می توان از مواد غذایی سنتی مثل نان (نان مخصوص افراد دیابتی یا نان سنگک، رژیمی یا سبوس دار) همراه مقداری پنیر و سبزی استفاده کرد. در مورد انواع شیرینی هم توصیه می شود نوع رژیمی و بدون قند یا کم شیرین آن ها را انتخاب کنند.
• تعداد وعده ها را افزایش و حجم هر وعده را کاهش دهند؛ افراد دیابتی مجاز به روزه داری باید به جای مصرف ۲ وعده افطار و سحر، کل سهم خوراکی روزانه شان را در چند وعده و میان وعده تقسیم و در فواصل معین مصرف کنند. همچنین از هر گروه مواد غذایی فقط مجاز به مصرف انواع خاصی از آنها هستند؛ برای مثال از گروه کربوهیدارت ها باید مصرف قندهای ساده یا ترکیبات خوراکی حاوی گلوکز و فروکتوز را به حداقل برسانند.
• بجای چای و قهوه، آب بنوشند؛ مهم ترین نوشیدنی برای افراد دیابتی آب است که باید در فواصل بین وعده ها و میان وعده ها مصرف شود. این افراد باید خیلی بیشتر از دیگران به کم آبی و اختلالات آب و الکترولیت اهمیت دهند. به همین دلیل مصرف چای، قهوه و نسکافه باید برای آنها به شدت کنترل شده باشد. توصیه دیگر اینکه، دیابتی ها باید با هر وعده یا میان وعده غذایی از سبزی ها، صیفی ها و میوه های تازه و کامل (نه آبمیوه) استفاده کنند.
• به جای زولبیا و بامیه، کشمش و خرما بخورند.
• روزه داری برای افرادی که در کنترل قند خون شان مشکل دارند، می تواند بسیار خطرناک باشد، بنابراین افراد دیابتی تنها با تایید فوق تخصص غدد یا متخصص داخلی مجاز به روزه داری هستند که در این صورت نیز باید تحت نظر متخصص تغذیه روزه بگیرند تا دچار حمله هیپوگلیسمی و کمای دیابتی نشوند.
فعالیت بدنی در بیماران دیابتی روزه دار
فعالیت بدنی مبتلایان دیابت باید در حد معمول باشد و استراحت زیاد به نفع آنها نیست. بهتر است این افراد، امور نیازمند به فعالیت جسمی شدید را بعد از ظهر ها انجام ندهند تا از افت شدید قند خون پیشگیری کنند. ورزش سبک ۱۰ تا ۱۵ دقیقه ای هنگام صبح احتمالا برایشان مناسب است اما ورزش هنگام بعد از ظهر و قبل از افطار مشکل ساز خواهد شد؛ این بیماران باید در صورت امکان شب ها چند ساعت بعد از افطار زمانی را به ورزش اختصاص دهند.
توصیه ها
همه بیماران دیابتی باید 2-3 ماه پیش از ماه رمضان توسط پزشک و یا تیم دیابت معاینه شود که ما در درمانگاه خیریه امام علی ابن ابیطالب (ع) همراه پزشکان مجرب و متخصص در زمینه تغذیه و تخصصا در زمینه دیابت در خدمت شما هستیم.
1. چه مواردی باید بررسی شود؟
• سابقه ابتلا به دیابت
• چگونگی کنترل دیابت
• سابقه کاهش شدید یا افزایش شدید قند خون
• داروهای مصرفی
2. آموزش بیماران دیابتی 2الی3 ماه پیش از ماه رمضان شامل :
• علائم کاهش یا افزایش شدید قند خون و اقدامات ضروری در هنگام بروز علایم
• علائم کاهش قند آب و اقدامات ضروری در هنگام بروز این علایم
• خودپایشی منظم قند خون با گلوکومتر در طول ماه رمضان
• رعایت رژیم غذایی مناسب
• تنظیم فعالیت های بدنی در طول روزه داری
• تنظیم زمان و میزان مصرف داروها توسط پزشک
3. در ماه مبارک رمضان بیماران دیابتی وضعیت خود را حتما با پزشک در میان بگذارند :
• اکثر افراد به دیابت نوع 1
• اکثر افراد مبتلا به دیابت نوع 2 که تحت درمان با انسولین چند بار در روز
• دیابت نوع 2 کنترل نشده قند 130-90 نباشد.
• افت قند مکرر
• سابقه بستری در بیمارستان درسه ماه قبل به علت افت یا افزایش شدید قند خون
• بیمارانی که علایم قند خون پایین را نشان نمیدهد.
• سابقه دیابت کنترل نشده مقاوم
• سابقه DKA وHHS درسه ماه قبل
• وجود بیماریهای همراه و بیماری های حاد
• ابتلا به عوارض پیشرفته میکرو و ماکرواسکولر دیابت
• دیالیز
• دیابت و بارداری
• سالمندان مبتلا به دیابت به خصوص اگر تنها زندگی می کنند.
• عدم همکاری بیمار یا عدم توانایی بیمار در مراقبت از خود
4. بیماران دیابتی که همه شرایط زیر را داشته باشند، پس از مشورت با پزشک خود می توانند روزه بگیرند.
• چاق یا دارای وزن طبیعی
• تحت کنترل با رژیم غذایی یا تحت درمان با رژیم داروهای خوراکی کاهنده قند خون با نظر پزشک
• دارای قند خون نسبتا مطلوب و وضعیت ثابت
• در سه ماهه اخیر دچار افزایش شدید قند خون نشده اند
• آموزش پذیر باشند و دستورات پزشکی را دقیق انجام دهد.
• عدم ابتلا به بیماری های پیشرفته یا عوارض مزمن پیشرفته دیابت.
5. تغییرات درمانی توصیه شده در درمان بیماران دیابتی نوع 2 که در ماه مبارک رمضان روزه می گیرند.
• بیمارانی که قبل از رمضان با رژیم غذایی و ورزش درمان می شوند. در طی ماه رمضان تغییر زمان و شدت ورزش انجام داده و اطمینان از دریافت کافی مایعات داشته باشند.
• بیمارانی که قبل از ماه رمضان با داروهای خوراکی کاهنده قند خون درمان می شوند. در طی ماه رمضان از دریافت کافی مایعات اطمینان پیدا کنند.
• اگر قبل از ماه رمضان متفورمین می خورید در طی ماه رمضان دو سوم کل روزانه هنگام افطار و یک سوم هنگام سحر استفاده شود.
• قرص گلوتازون و آکاربوز در طی رمضان نیازی به تغییر نیست.
• اگر گلی بن کلامید وگلیکلازید در قبل از ماه رمضان یک بار در روز استفاده می کند. در طی رمضان دوز تعیین شده باید قبل از وعده افطار خورده شود. [دوز دارو باید با دستور پزشک و براساس کنترل قندخون و خطر افت قند خون تغییر کند]
• اگرقبل از ماه رمضان گلی بن کلامید و گلی کلازید دوبار در روز استفاده می کند در طی ماه رمضان نیمی از دوز داروی صبح در وعده سحر و دوز داروی معمول شب در وعده افطار دریافت شود.
• بیمارانی که قبل از ماه رمضان انسولین مصرف می کنند. در طی ماه رمضان از انسولین طولانی یا متوسط اثر به هنگام افطار و یا قبل از خواب و انسولین کوتاه سریع اثر در وعده افطار و نصف دوز معمول صبح در وعده سحر تزریق شود.
ما در کلینیک تخصصی گوارش درمانگاه امام علی ابن ابیطالب علیه السلام ، با بهره گیری از متخصص گوارش و دیابت میتوانیم به عنوان بهترین گزینه برای مشاوره باشیم و شما میتوانید با خیالی آسوده تحت نظر متخصصین ما در ماه مبارک رمضان روزه های خود را بگیرید.